Haat als obstakel voor verbindende eerlijkheid en empathie

Op een empathische manier kunnen luisteren naar anderen gaat niet vanzelf. Bij de ene lukt dat makkelijk, bij de ander lijkt het onmogelijk om je in te leven. Hoe komt het dat empathie niet bij iedereen even makkelijk is?

Hetzelfde geldt voor verbindende eerlijkheid. Bij de ene kun je op een natuurlijke manier zeggen wat je stoort zonder verwijten te maken en bij de ander lukt het niet om iets te zeggen zonder een verwijtende of cynische ondertoon. Om empathisch te kunnen luisteren is het belangrijk dat je de ander kunt zien als een waardevolle mens die OK is. Luisteren naar iemand, die je als gelijkwaardig ziet, iemand die je waardeert, is gemakkelijk. Je kunt je aandacht richten zonder dat je gehinderd wordt door oordelen of verwijten. Empathie wordt moeilijk of zelfs onmogelijk als je het menselijke, het waardevolle in de ander niet meer ziet. Als je de ander ziet of hoort als niet OK, wordt alles wat je hoort gefilterd door de bril van de oordelen die je op hebt. Ook bij het uitspreken van je frustratie op een VC-manier is het belangrijk dat je de ander ziet als een mens die OK is.

Het hebben van hardnekkige oordelen over iemand noemen we binnen VC het hebben van een ‘vijandsbeeld’. Door het vijandsbeeld wordt elke vorm van medeleven en empathie geblokkeerd. Het hebben van vijandsbeelden wordt soms bewust gecultiveerd. Door iemand met negatieve oordelen te beladen wordt het vermogen om een menselijk contact te hebben met deze persoon als het ware onmogelijk. Alles wat de ander doet of zegt, wordt gezien als slecht, niet OK, fout…

Wat kun je doen als je merkt dat een vijandsbeeld of haat in de weg zit om op een verbindende manier te communiceren?

1. Probeer je in eerste instantie te ontspannen in het feit dat je dat vijandsbeeld hebt. Verwijt jezelf niet dat je gevoelens van haat tegenover de ander hebt. Het is wat het is. En het is wellicht de beste manier die je tot nu toe had om met de situatie om te gaan. Probeer er op een milde accepterende manier naar te kijken. ‘Wat mij overkomt, is iets menselijks.’
2. Maak een inventaris van de oordelen die je over de ander hebt. Kijk er op een milde manier naar: “Oeps, kijk eens aan welke oordelen er in mijn gedachten zitten…” Schrijf de oordelen eventueel op en laat witruimtes zodat je er nog wat tussen kunt schrijven.
3. Draai de oordelen om zodat je zicht krijgt op de behoeften die tekort komen. Schrijf in de witruimtes de behoeften die je vindt door de oordelen om te draaien. Bijvoorbeeld: oordeel: ik vind die vent verschrikkelijk cynisch! Achterliggende behoefte: ik heb behoefte aan vriendelijkheid, contact, gelijkwaardigheid… Ander oordeel: ik vind haar verschrikkelijk achterbaks. Achterliggende behoefte: ik heb behoefte aan oprechtheid, openheid, eerlijkheid…
4. Richt je aandacht op wat je voelt als deze behoeften tekort gedaan worden. Mogelijk voel je de primaire gevoelens die in de schaduw kwamen te staan door de oordelen die je over de ander had. Laat de primaire gevoelens toe en voel ze. Wellicht voel je een mix van verdriet, frustratie, bezorgdheid. Neem tijd om te voelen; gevoelens willen vooral gevoeld worden. Mogelijk zorgt dit voelen voor een soort van innerlijke rust.
5. Wellicht verdwijnen de haatgevoelens geleidelijk aan. Vooral door het voelen van primaire gevoelens in relatie tot de niet vervulde behoeften, lost het vijandsbeeld gaandeweg op. Doordat de haat verdwijnt, krijg je mogelijk een nieuwe kijk op de ander.
6. Om te checken of alle sporen van haat verdwenen zijn, kun je kijken of het mogelijk is om in gedachten op een empathische manier naar de ander te luisteren. Lukt dit niet, dan heb je wellicht nog een paar rondjes zelfempathie nodig om je eigen gevoelens en behoeften bewust te ervaren. Dit proces heeft tijd nodig. De niet gevoelde gevoelens zijn te vergelijken met een parfum dat opgemerkt wil worden. Enkel door bewust tijd te nemen om deze signalen te ervaren en ze betekenis te geven, krijgen ze een plaats die niet meer in de weg zit wanneer je contact hebt met de ander.