Empathie

Empathie is een bijzondere manier van actief luisteren. De luisteraar richt zijn aandacht op de gevoelens en behoeften van de ander. Als het nodig is, bevraagt de luisteraar de gevoelens en behoeften om te checken wat de luisteraar wil zeggen. Een goede luisteraar ontlokt bij de gesprekspartner vaak een gelijkwaardige luisterbereidheid.

Eerst onderscheiden we empathie van andere strategieën. Vervolgens helpen we u op weg naar een meer empathisch contact.

Empathie is niet…

Om uit te leggen wat we onder empathie verstaan, leggen we graag uit hoe empathie zich onderscheidt van aanverwante strategieën. We illustreren dit aan de hand van enkele voorbeelden.

Voorbeeld: Iemand vertelt dat zij zich geblokkeerd voelt door de bazige opstelling van haar partner en dat ze overweegt om de relatie te beëindigen.

Empathie versus sympathie

Bij empathie is de aandacht gericht op wat de spreker voelt en nodig heeft, bij sympathie deelt de luisteraar mee wat hij voelt bij het luisteren naar de ander.

Bij empathie zal de luisteraar mogelijk iets zeggen als: "Is het verlammend voor je omdat je verlangt naar gelijkwaardigheid?"

Bij sympathie zegt de luisteraar bijvoorbeeld: "Ik voel met je mee, ik word er een beetje droevig van als ik hoor hoe moeilijk het voor je is." of "In jouw plaats zou ik me exact hetzelfde voelen."

Empathie versus troosten

Iemand die troost wil bieden, heeft mogelijk de intentie om de ander te helpen de zaken te relativeren.

Voorbeeld: "Trek je dat toch niet zo aan…Wat zal ik voor je doen zodat jij je wat beter voelt bij deze situatie?".

Empathie versus relativeren

Door als luisteraar de woorden van de spreker te relativeren, ga je voorbij aan de beleving van de spreker. Vaak is de spreker pas in staat te relativeren na het ontvangen van voldoende empathie voor de eigen gevoelens en behoeften.

Voorbeeld: "Probeer je probleem te vergelijken met de miserie die andere koppels hebben. Vergelijk het met de drama's die je elke dag in de krant leest…Hoe kijk je dan naar het probleem?"

Empathie versus onderzoeken en analyseren

Een luisteraar, die onderzoekt doet dit vaak vanuit de eigen nieuwsgierigheid en wil de ander mogelijk helpen door nadien adviezen te geven. Deze manier van luisteren haalt de spreker weg bij het beleven van de gevoelens en behoeften en focust meer op de gedachten. Vanuit Verbindende Communicatie raden we aan eerst gevoelens te laten ervaren en er betekenis aan te geven door de achterliggende behoeften te vinden, vooraleer je op een verstandelijke manier naar een probleem kijkt.

Voorbeeld: "Wat doe jij waardoor de ander zich bazig opstelt?", "Waarom denk je dat hij zo dominant is?", of: "Hoe komt het volgens jou dat de ander zo dominant overkomt?"

Empathie versus intellectueel raden

Empathisch luisteren betekent dat je volgt wat de spreker vertelt. Raden naar behoeften die niet benoemd worden maar eventueel indirect bij de spreker aanwezig zijn, noemen we intellectueel raden. Deze manier van luisteren kan bij de spreker de indruk wekken dat er niet echt geluisterd wordt. De focus van het luisteren is niet gericht op wat de ander zegt, maar op aspecten die de luisteraar erbij (be)denkt.

Voorbeeld: "Als je partner zo doet, voel je dan ook dat je verlangt naar erkenning en waardering?"

Empathie is …

Empathie is meer dan het toepassen van technieken

Wie empathisch luistert, doet dit vanuit de behoefte om contact te hebben en vaak vanuit de behoefte om zorg te dragen voor anderen. Een geoefend luisteraar gebruikt op een natuurlijke manier een arsenaal aan interventies. We onderscheiden verschillende technieken, die handig zijn bij het aanleren, oefenen en blijvend toepassen van de kunst die empathie is:

Radend peilen naar de gevoelens en behoeften bij het horen van ongenoegen of verwijten

Voorbeeld: "Ik zeg niks meer tijdens meetings! Alles is op voorhand al vastgelegd!"

Empathische reactie: "Ben je kwaad omdat je meer inspraak wil hebben?"

Het raden naar de achterliggende behoeften en gevoelens heeft vaak als effect dat de spreker ofwel min of meer beaamt wat de luisteraar fomuleert, of de gevoelens en behoeften nuanceert.

Voorbeeld: "Ik ben eerder triest omdat ik op gelijke voet wil staan!"

Empathische reactie: "Mmm, dus het gaat je meer om gelijkwaardigheid…?"

Onder dit bericht vind je een link naar de tekst die de intenties en praktijk van dit radend peilen naar gevoelens en behoeften duidelijk maakt.

Actieve luistertechnieken

Naast dit radend peilen naar gevoelens en behoeften zal een empathisch luisteraar de klassieke, actieve luistertechnieken aanwenden. Als zaken onduidelijk overkomen kan de luisteraar inhaakvragen stellen of voorbeelden ter verduidelijking.

Voorbeeld: "Ik begrijp niet precies wat je bedoelt, geef eens een voorbeeld…"

Oogcontact en lichaamstaal

Wie empathisch is, heeft meestal oogcontact met de gesprekspartner en heeft daarnaast oog voor lichaamstaal. Mede door het opvangen van signalen kan de luisteraar een totaalbeeld vormen. Als de spreker bepaalde gevoelens door middel van lichaamstaal uitdrukt, zal een empathis luisteraar deze opmerken en eventueel op een radende/bevragende manier terugkoppelen.

Dubbele boodschap als uitnodiging

Als je empathisch wil zijn ten overstaan van iemand die rechtstreekse verwijten uit of dingen zegt waarmee je het sterk oneens bent, kan het helpen om eerst kort te zeggen hoe jij dit ervaart en daarna de ander uit te nodigen om meer te vertellen. We noemen dit de dubbele boodschap.

Voorbeeld: "Ik schrik van wat je zegt, maar ik hoor graag van waaruit je dit zegt.' of "Ik denk dat ik een andere mening heb, maar ik hoor graag wat jij hierover zegt."

Aandacht gericht op het 'hier en nu'

Wie empathisch luistert, richt de aandacht op wat de ander 'hier en nu' voelt en nodig heeft, ook al vertelt de spreker een situatie uit het verleden.

Verschillende niveaus van empathie

In leersituaties op vlak van empathisch luisteren, onderscheiden we verschillende moeilijkheidsgraden:

• Een relatief haalbaar niveau van empathie bestaat erin dat we als empathisch luisteraar geen betrokken partij zijn bij het verhaal van de spreker. De luisteraar kan gemakkelijk empathie geven omdat de inhoud niets te maken heeft met de eigen beleving of ideeën.
• Moeilijker wordt het als je als luisteraar iets hoort waarmee je het oneens bent. Toch heeft het zin om eerst empathisch te luisteren en dan pas je eigen mening te verwoorden: door eerst gehoord te worden, is de ander sneller bereid om (ook) te luisteren.
• Een moeilijke vorm van empathie is het luisteren naar verwijten en oordelen van de gesprekspartner. De luisteraar raadt naar de gevoelens en de niet-vervulde behoeften van de ander. Dit niveau van empathie geven heeft vaak een de-escalerend effect bij conflicten. Het mentaal kunnen omkeren van een verwijt in een behoefte is een belangrijke vaardigheid.

Tijdens oefeningen merken we vaak dat deelnemers als het ware verlamd zijn als ze bewust empathisch willen luisteren. Ze zoeken wat onwennig naar een juiste houding of naar de juiste woorden om zich te verbinden met wat de andere persoon zegt. Deze onwennigheid hoort bij het zich eigen maken van een bijzondere vaardigheid. Door empathisch luisteren bewust te oefenen, verdwijnt 'het mechanische, geforceerde gevoel' gaandeweg. De aandacht van de luisteraar richt zich steeds meer op de behoeften en gevoelens, in plaats van op de verwijten en oordelen. Wat je als luisteraar zegt (of niet zegt), versmelt met de intentie om aanwezig te zijn bij wat de spreker zegt. Blijven oefenen is de boodschap!

Enkele leerervaringen

Je moet het niet eens zijn

Bij heel wat deelnemers aan de trainingen Verbindende Communicatie horen en zien we vaak een aarzeling om inlevend te luisteren omdat ze denken dat dit impliceert dat ze de gesprekspartner hiermee automatisch gelijk geven. Sommigen voelen zich zelfs verplicht om de andere te helpen bij het oplossen van de uitgesproken behoeften en zien om deze reden af van niet-oordelend luisteren.

Je kan enkel empathisch luisteren als je innerlijke rust bezit

Je kan enkel empathie geven als je de eigen behoefte om iets te zeggen (en gehoord te worden tijdelijk) kan parkeren. In conflictsituaties betekent dit dat je eerst je eigen gevoelens en behoeften dient te verkennen alvorens je kan focussen op die van de gesprekspartner.

Je aandacht is belangrijker dan de woorden die je gebruikt

Hoewel we af en toe verbaal checken wat de ander voelt en nodig heeft, is het essentieel dat de luisteraar zich volledig richt op wat de gesprekspartner zegt. soms zegt de luisteraar helemaal niets, maar is hij des te meer gefocust op de behoeften en gevoelens van de ander. Zeker als de spreker behoefte heeft aan verwerking, bijvoorbeeld vanuit een behoefte om te rouwen of los te laten, is het essentieel dat de luisteraar zwijgend aanwezig is.

Aan de slag met empathisch luisteren

Om de moeilijke vorm van empathisch luisteren te verkennen, stellen we hieronder enkele oefeningen voor.

Hoe reageer je op een empathische manier op onderstaande oordelen of verwijten?

• Ik vind je een echte luiaard! Ik moet hier alles alleen doen!
• Je manipuleert mijn woorden! Je verdraait alles in je eigen voordeel.
• Ik doe hier blijkbaar niets goed voor je! Ik begrijp niet waarom je me niet ontslaat!
• Je bent een ouderwetse slavendrijver!
• Je doet zo uit de hoogte…als je denkt dat je op die manier iets van me gedaan krijgt…

Mocht je er niet uit geraken, geef je ons maar een seintje;-).

We lezen graag je reacties en vragen naar aanleiding van dit artikel.